Kripto ekosistemimizde bilgi vermeye yönelik yazı yazmaya başlayalı epey bir zaman oldu. Bana sıkça sorulan sorulara yanıtlar veren yazılar yayınlamayı arada bir yapıyor ve yaklaşık yılda bir bu soru ve cevapları yeniliyorum.

2017’de sorulan sorularla 2023’de sorulan sorular aynı değil doğal olarak. Blokzincir teknolojisi ilerliyor, kripto paralar gitgide daha geniş bir zümreye yayılıyor, sorular da daha derinleşiyor ve özelleşiyor. 16 Nisan 2024 günü olması beklenen “Bitcoin Yarılanma Hadisesi” ve onu takip eden aylarda göreceğimiz talep patlaması ile dünya çapında hesabında kripto tutan kişi sayısının bir milyara ulaşacağını tahmin ediyorum. İşte bu bir milyar sayısının yarısından fazlası bugün ile gelecek sene yaz ayları arasındaki bir yılda bizlere katılacak. Şu anda dünya çapında az ya da çok, bir miktar kripto para sahibi insan sayısı 450 milyon civarında.

Şimdi dostlarımdan son zamanlarda bana en çok gelen sorulara yanıtlar vermeye başlıyorum:

Soru 1: Türkiye’deki büyük borsalardan biri batarsa ne olur?

Kripto varlıklarını, kendi yazılım ya da donanım cüzdanlarında tutmayan, bunların saklanması için borsalara güvenen milyonlarca vatandaşımız var. Ben de bunlardan biriyim. Kripto varlıklarımın tamamı değilse de bir kısmının, uzun vadeli olmayan saklama işi için ben de aynı borsalara güveniyorum. Belli başlı bir kaç büyük borsamızın da, en az orta büyüklükte bir banka kadar sağlam finansal altyapısı olduğunu düşünüyorum.

Dünyanın büyük borsalarından bir kaçının de ülkemizde (şirketsel altyapılarını bilmediğim) şubeleri bulunuyor. Global oyuncu oldukları için insanımız bu yabancı borsalara yerlilerden daha fazla güveniyor ama ben bu şekilde düşünmüyorum: Yabancıların batma riski yerlilerden az değil, FTX vakası hala belleklerimizde.

Tüm bunları söyledikten sonra, belirtmeliyim ki, büyük ya da küçük olsun, borsalarımızın batma riski ne yazık ki sıfır değil. Daha önce yaşanmış bir Thodex vakası da var aklımızda. Bu nedenle, elinde yüklü miktarda kripto varlığı olan yerli bir yatırımcının, cüzdan kullanmayı öğrenmiş ve hard veya soft bir iki cüzdanı olması gerektiğini düşünüyorum. Gündelik alış-veriş dışında, uzun vadeli yatırım yapacaksanız kripto varlıklarınızı şifresi sizde gizli kalacak şekilde özel kripto para cüzdanlarına çekmenizi tavsiye ederim. Zira borsada duran bitcoin’leriniz ve altcoin’leriniz, size değil, borsaya ait olan kasalarda, yani özel tasarlanmış donanımlarda  saklanıyor. Bunların içine konan varlıkların kaybedilmeyeceğinin ya da hack’lenip çaldırılmayacağının bir garantisi yok.

Soru 2:  Sadece bitcoinde yazılımsal limit var, doğru mu?

Bitcoin’de 21 milyon adet diye bir limit var, bu limit sert ve aşılamaz bir limit. Dünyadaki toplam bitcoin sayısı şu anda 19.5 milyon civarında, hergün buna 900 yeni bitcoin ekleniyor. Ancak gelecek senenin Nisan ayında yarılanma gerçekleştiğinde, günlük üretilen bitcoin sayısı 450’ye düşecek.

Yazılımsal limiti olan tek kriptopara bitcoin değil. Ether’de üretilebilecek sayı için bir üst limit konulmamışsa da, bu coin’in artış miktarı sınırlı. Bir günde üretilebilecek ether’lerin bir limiti var. Yani ether üst limiti olmasa da üretimi sınırlandırılmış bir kriptopara. Diğer coin ve token’ların da (örneğin) Coinmarketcap sitesindeki listeye bakılarak sınırlandırılmış olup olmadıkları bulunabilir. Örneğin bu siteden baktığımda Avalanche’ın azami 720 milyon avax coin’i olacağını görüyorum. (Kaynak.1) UniSwap’ın da bir milyar UNI limiti varmış.

Soru 3: Çin parası doların yerini alabilir mi?

Çin yuan’ı, özellikle Rusya’ya Batı tarafından yaptırımların uygulanmaya başlandığı 2022 yılının başlarından itibaren Asya ülkeleri arasındaki petrol, kömür, gaz gibi yüksek volümlü ticarette ödemelerde (veya swap’larda) kullanılan bir para birimi oldu. Ancak yuan’ın doların yerini almasını ne kısa vadede ne uzun vadede beklemiyorum. Kısa vadede olamayacağının sebebi, doların işlem miktarını geçebilecek hacimlerin yaratılmasına sayısal olarak uzak olunması. Uzun vadede olamayacağının sebebi ise daha derin ve anlatması/anlaşılması zor. Ülkede demokrasi olmamasından, bu ülkenin parasının dış kaynaklı olmasına kadar bir çok gerekçesi var.

Soru 4: BRICS parası olabilir mi?

BRICS ülkeleri 22 Ağustos’da Güney Afrika’da toplanacaklar. Söylenen o ki, orada yeni bir grup para birimi ilan edilebilir. Ancak bunun mümkün olmadığını da yazan kaynaklar oldu, zira Hindistan’ın ayrı bir BRICS parası işine girmeyeceği biliniyor, bunu daha önce deklare ettiler. Yani kısaca bu sorunun da cevabı : Kısa vadede sanmıyorum.

Soru 5: Doların yerini nasıl bir alternatif para alabilir?

İlla dolara alternatif düşüneceksek, ki bunu düşünmek için doğru zaman, zira doların global bir rezerv para olarak pozisyonu her geçen gün sarsılmaya devam ediyor. Bunun en önemli nedeni, Fed’in yıllardır sürdürdüğü hatalı politikaları sonucu aşırı miktarda dolar basıp piyasaya sürmüş olması.

Bir başka önemli neden de, ABD’nin global hakimiyet oyununda eskisi kadar ikna edici olmayıp, tek kutuplu dünya modelinin alternatifi, çok kutuplu yeni bir dünya önerisinin masaya gelmiş olması. Bu gelen yeni öneri, BRICS+ adı verilen ülkelerin önderliğinde, genişletilmiş bir ülkeler grubunun, Global Güney adlı grubun Batı ülkeler grubuna karşı pozisyon alması ile ortaya çıktı. Batı grubu, ABD’nin Asya’da kendisine client olarak gördüğü ülkeler, Japonya ve G. Kore başta olmak üzere Filipinler ve ayrıca Commonwealth ülkeleri Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, artı Avrupa’daki AB ve NATO üyesi ülkeler ve tabii İngiltere bulunuyor. Türkiye bir NATO üyesi olmakla beraber ileride bir gün Global South ülkesi olmaya da göz kırpıyor.    

Bu alternatif ülkeler grubunun yeni bir rezerv para ihtiyacı var, ancak bunun nasıl bir şey olacağı henüz belirsiz. Japonyanın parası yen, ya da Avrupa ülkelerinin parası euro, gelecekte rezerv para olmaya aday değil, zaten onlar Batının yani karşı kampın üyesi. Ayrıca tıpkı Çin parası gibi onlar da Basel merkezli sistemler ve merkeze aykırı düşmeleri beklenemez. Yani BRICS üyesi olan Çin de aslında parasal sistem olarak Batı kampının üyesi ve bunun yakın zamanda değişmesi zor görünüyor.

Tüm bunları söyledikten sonra, Rusya, dünyadaki bir numaralı emtia ihraççısı ülke olarak, kuvvetli ordusu ve caydırıcı silahlarını da arka plana koyarak, teorik olarak Global Güney ülkelerinin kullanacağı, emtia endeksli bir yeni-ruble yapabilir. Şu anda Rusya Merkez Bankası da Basel üyesi ama ülkede bu duruma karşı homurdanmalar başladı. Teorik olarak yapabilir ama becerebilecek mi, orasını göreceğiz.

Soru 6 : Fiziki altına endeksli global rezerv para olabilir mi?

Altın, dayanak varlık olarak son derece doğru bir meta. Ancak bugün üzerinde çok fazla futures işlemi var ve büyük bankalarca fiyatı sürekli manipule ediliyor. Ayrıca altına endeksli para yapıldığında rezervinde altın olan ülkeler arasında kavgalara yol açacak derecede denetlenmesi zor bir varlık. Kimin kaç ton altını var? ABD’nin elinde 8000 ton fiziksel altın gerçekten var, mı? Ya Çin’in elinde ne kadar var? Bunları açıklayacaklar mı? Aralarında çıkacak tartışmada kim hakem olacak?

Velhasıl, ben artık 19.yy’a geri dönülüp altına endeksli bir rezerv para yapılabileceğini sanmıyorum. Dijital olarak altına endeksli token’lar var, bunlarla bazı işler yapılabilir, yapılacaktır da. Ancak ülkeler arasındaki ticaretin altına endeksli bir para ile yapılacağı günü hayal etmekte zorlanıyorum.

Kaynak:

1. https://coinmarketcap.com/currencies/avalanche/