3 Şubat 2022 Perşembe Hollanda’da yaşanan ‘Lale Balonu’nun patlamasının 385. yıl dönümüydü.
Finansal terminolojide ‘balon’ bir finansal araçta fiyatların gereksiz şekilde arttığı, çok fazla şiştiği durumları anlatır. Hollanda’da 1600’lü yılların ilk yarısında lale soğanları prestij sembolü haline gelmiş, fiyatları aşırı yükselerek adeta gerçeklerden kopmuştu. Sonunda balon patladı ve pahalı fiyatlardan lale almış olan yatırımcılar büyük zarara uğrada.
Yıllar içinde aralarında nobel ödüllüler bile olan bir çok ‘iktisatçı’ ya da ‘analist’, Bitcoin ve genel olarak kriptovarlıkların da bir balon olduğunu iddia etti. Hatta “Lale Balonu’nda hiç değilse sonuçta insanların elinde laleler kaldı, bu sanal paralar sıfırlanınca insanların elinde hiçbir şey kalmayacak“ diyerek akıllarınca dalga da geçtiler.
Ama iktisatta nobel ödülleri bir işe yaramaz. 1998’de çöktüğünde bütün dünyayı da batırma noktasına getiren LTCM fonunun yönetiminde bir değil iki tane Nobelli uzman vardı. İktisatta ve finansta önemli olan performanstır. Herhalde en az 400-500 kere ölecek, öldü diye beyanat verdikleri, haber yaptıkları Bitcoin, değerini 2010’da 7 sentten 2022’de 38 bin $’a 542 bin kattan fazla arttırdı! Üstelik bir ara 2021’de 69 bin $’ı da gördü.
Özellikle 2008 Krizi’nden sonra sürekli aşırı miktarda rezerv para üretimi ile modern para sisteminin hastalandığını ısrarla görmezden gelen bu ‘üstat’lar, bugün artık yadsınamaz hale gelen enflasyonu da faiz ve para basma-yakma oyunları ile terbiye edebileceklerini düşünüyor. Oysa bu merkezi, pahalı ve sınırsız ‘fiat rezerv para’ sistemi ağır hastadır ve ölmek üzeridir. Bitcoin buna bir alternatif oluşturabildiği için her seferinde geri geliyor ve ayakta kalmayı başarıyor.
Bitcoin büyük düşüşler yaşasa da sıfıra gitmiyor ve her seferinde bir öncekinden daha yükseğe çıkıyor. Bu durumun ardındaki ikinci önemli sebep ise Bitcoin’in getirdiği tarihsel öneme sahip teknolojik devrim.
Blokzincir teknolojisi sayesinde güvenli bilgi işleme ve depolama için aracılara ihtiyacınız yok. Bugün ortalama klasik merkezi bir banka pahalı bir genel merkez, yüzlerce şube ve 10 binin üzerinde personel ile çalışır. Bu personellerin bankada çalışabilmesi için ortalama on yılın üzerinde eğitim görmesi gerekir. Sadece finansal bilgilerinizi işleyen ve saklayan bu kurumlar çok fazla kaynak harcar. Oysa son iki yılda merkeziyetsiz finans alanında ortaya çıkan blokzincir bankaları ortalama 50 personel ile çalışır. Pahalı genel merkez ya da şubelere ihtiyaçları yoktur. En büyük blokzincir bankası MakerDAO’nun çalışan sayısı sadece 95’tir.
Bu kadar büyük kaynak tasarrufu sağlayan bir teknoloji alanında geliştirilen projelerin coin ya da token’larına işte biz bugün kriptovarlıklar ya da kriptoparalar diyoruz. Bu projelerin elbette bazıları başarılı olacak bazıları olmayacak. Ancak muhtemelen önümüzdeki 1000 yılları şekillendirecek bir teknolojiyi anlamayıp sonra da buna ‘Lale Balonu’ demek cahilliktir. İsterseniz 4-5 tane iktisat fakültesi bitirin, isterseniz Prof. olun isterseniz Nobel Ödülü almış olun. Bunu söylerseniz kusura bakmayın cahil olursunuz. En azından bu alanın cahili olursunuz.
Klasik iktisatçılar ve klasik merkezi finans medyası Lale Balonu hakkında en önemli özelliği de saklar. Aslında bu olayda gerçek laleler değil, lale futures’ları alınıp satılmıştır. Yani fiyatların bu kadar çığırından çıkmasına vadeli ya da türev kontratlar sebep olmuştur. Lale Balonu gerçekte bir ‘Türev Balonu’ydu.
Türev işlemler modern finansta 1980’lerden itibaren ağırlık kazandı. Yani ABD, dolar ile altının bağını kopardıktan sonra. Bugün türev işlemler kar etmeyen zombi şirketlerle dolu klasik borsaları şişirmekle meşgul.
Günümüzün asıl Lale Balonu, değeri 1 katrilyon $’ın üzerinde tahmin edilen işte bu türev piyasalarıdır. Patladığında elinde altın, gümüş, bitcoin ve sağlam kriptovarlıklar olanlar hayatta kalır. Her gördüğü Nobelliye inananlara ise pek parlak bir gelecek görünmüyor…
