Kripto para sektörü Bitcoin’in ortaya çıktığı 2008 yılından bu yana hız kesmeden büyümeye devam ediyor. Bu büyüme kimi zaman fiyat bazında oluyor, kimi zaman da yeni ürünler ile gerçekleşiyor. Özellikle kripto ve DeFi sektörü söz konusu olduğunda ürün yelpazesi hayal edilenden çok daha fazla olabiliyor. Bu ürünlerin en popülerleri arasında da şüphesiz stablecoin’ler yer alıyor. Yatırımcıların kripto yatırımları yaparken volatilitesi yüksek kriptolardan hızlı bir şekilde çıkmasına veya tam tersi şekilde hızlı bir şekilde kripto alabilmesine olanak tanıyan stablecoin’ler piyasa hacmi bazında Bitcoin ve Ethereum’dan sonra en büyük varlıklar olarak karşımıza çıkıyorlar. İlk olarak Tether tarafından 2014 yılında piyasa sürülen USDT ile kripto dünyasında önemli bir konuma yükselen stablecoin tanımı, ülkelerin düzenleyicilerinin de oldukça dikkatini çekmiş durumda. Özellikle kısa bir süre önce yaşanan UST çöküşü piyasalara oldukça kötü yansıdı. Peki UST’nin de arkasında yatan teknoloji olan algoritmik stablecoin nedir?
Algoritmik Stablecoin Nedir? Nasıl Çalışır?
Stablecoin‘ler her ne kadar ana amaç olarak sabitlendiği varlığın değerini korumaya çalışsa da kendi içerisinde bunu yapmak için farklı yöntemler kullanabilir. Bazı stablecoin’ler arzına eşit miktarda rezerv fiat tutarken, bazı stablecoin’ler tamamen teminatsız olarak çalışır. Algorimtik stablecoin’ler de bunların bir üyesi olarak değerini dolara endekslemek için kendisini destekleyen bir diğer varlık ile çalışır. İronik olarak, merkez bankaları da tipik olarak benzer mekanizmalar aracılığıyla fiat para birimlerinin istikrarını ve arzını korur. Algoritmik stablecoin’lerin asıl çalışma prensibi ise şu şekildedir:
İlk olarak algoritmik stablecoin’ler, tüm ekosistemin çalışması için bir destek seviyesi gerektirir. Algoritmik stablecoin mekanizması, varlığın dolara sabit kalmasına yardımcı olmak için çeşitli mekanizmalar kullanır. Çoğu stablecoin’den farklı olarak, algoritmik stabilcoin’lerde bu mekanizmalar protokole yazılır ve herkesin görebileceği şekilde Blockchain ağında halka açıktır. Sistemin çalışma mekanizmasını ise şu şekilde örnekleyebiliriz (biz örnekte Seigniorage algoritmik stablecoin’i olan LUNA ve UST’yi kullanacağız);
Seigniorage algoritmik stablecoin’ler (örnekte UST-LUNA), bir stablecoin’in fiyatının sabit olacak şekilde tasarlandığı ve diğer bir kripto paranın bu istikrarı kolaylaştırmak için tasarlandığı bir çoklu kripto para sistemini kullanır. Seigniorage modelleri tipik olarak, stablecoin’lerin fiyatını sabit paraya doğru itmek için piyasa katılımcılarını destekçi diğer kripto varlığı alıp satmaya teşvik eden protokol tabanlı darp ve yakma mekanizmaları ile çalışır. Sistem burada serbest piyasa mekanizmalarının bir kombinasyonunu uygular. Aslında bu algoritmik stablecoin nedir sorusunun en basit cevabıdır.
Bunu UST LUNA örneği ile açıklamamız gerekirse; TerraUSD (UST), Terra’nın yerel kripto para birimi LUNA ile algoritmik bir ilişki aracılığıyla ABD doları ile 1:1 paritesini korur. İlişkinin arkasında, UST her iki yönde de sabitini kaybettiğinde kendini gösteren bir arbitraj sistemi vardır.
UST arzı çok küçük ve talebi çok yüksek olduğunda, UST’nin fiyatı 1 doların üzerine çıkar. UST’yi sabitine geri getirmek için, Terra protokolü, kullanıcıların Terra protokolünden 1 UST karşılığında 1 USD LUNA ticaretine izin verir. Bu ticaret, kullanıcıların 1.01 USD’ye satabilecekleri ve 1 sentlik bir kâr elde edebilecekleri dolaylı bir yakım işlemidir. Kulağa az geliyor olabilir, ancak bu kârlar büyük miktarlarda yapıldığında oldukça büyük miktarda olabilmektedir.
Kullanıcılar, UST tekrar 1 dolara sabitlenene kadar yanmış LUNA’dan gerektiği kadar UST basabilir. Böylelikle arz artar ve arz arttıkça fiyat eninde sonunda düşer.
Arz çok büyük ve talep çok düşük olduğunda, bunun tersi olur: UST’nin fiyatı 1 doların altına düşer. Böylece protokol, kullanıcıların yukarıdaki gibi tersini yapmasına izin verir: Kullanıcılar 0.99 USD karşılığında 1 UST satın alabilir, ardından 1 UST karşılığında 1 USD LUNA karşılığında işlem yapabilir. İşlem 1 UST yakar ve 1 USD LUNA basar ve arbitraj yapan kullanıcı 0.01 UST’lik bir kâr sağlar.
Yine, Terra protokolü kullanıcıların UST’yi sürekli olarak yakmasına ve UST 1 dolara ulaşana kadar LUNA almasına izin verir.
Ancak bu sistemin bazı kusurları bulunmaktadır. Gelin birlikte UST ve LUNA örneği ile bu kusurlara bir göz atalım.
UST ve LUNA Neden Düştü?
Her ne kadar ilk başta kusursuz gibi gözükse de algoritmik stablecoin’lerin önemli bir sorunu bulunuyor. Öyle ki herhangi bir algoritmik stablecoin ekosistemindeki “tokenomik” teşvik yapısı bozulursa, tüm ekosistem bir geri dönüş veya mevduat sigortası güvenlik ağı olmaması durumunda başarısız olur.
7 Mayıs’ta ise tam olarak bu yaşandı. UST, Terra’nın en büyük merkeziyetsiz finans (DeFi) protokolü olan Anchor’dan büyük hacimli para çekme işlemleri ciddi bir şekilde başladığından, dengesizleşmeye başladı. Bunların, tüm DeFi’deki stablecoin likiditesinin ana merkezi olan Ethereum’un Eğri Protokolü’ndeki UST havuzu üzerinde domino etkisi oldu ve bu da yüksek hacimli para çekme işlemleri gördü. Devamında ise UST’yi dengelemek için büyük çaplı LUNA basımı ve satışı gerçekleştirildi.
Öyle ki UST’nin değerini korumaya çalışmak, LUNA’nın arzını arttırdığı için LUNA’nın fiyatından fedakarlık etmek anlamına gelir ve daha fazla arz, LUNA’nın fiyatı üzerinde satış baskısı anlamına gelir. Sonuç olarak, LUNA 11 Mayıs gecesi şiddetli bir şekilde düştü ve yüzde 99’dan fazla düşüşle 0.01 dolara kadar düştü.
