Son günlerde Tesla hisse senedinde ciddi bir yükseliş yaşandı. Böylece Amerikan borsasında balon mu var tartışmaları tekrar hararetlendi.
Nobel ödüllü Prof. Robert Shiller’in hesapladığı SP500 fiyat kazanç oranı şuan 31,9 puanda. Tarihsel ortalaması olan 17 puanın %87,6 üzerinde. Tarihin en acı ekonomik krizi olan 1929 Büyük Buhranı’nda ise bu oran 32.6 puan düzeyindeydi.
Başta ABD olmak üzere tüm dünyada borsalar ve hatta emlak ve bono piyasalarında tarihi büyük balonlar oluşmuş durumda. Bu balonları şişiren en önemli güç ise merkez bankalarının herhangi bir maliyet olmaksızın sınırsız para basmaları. Basılan para özellikle gelişmiş ülkelerde krediye dönüşmüyor böylece yüksek büyüme oranları yakalanamıyor.
Merkez bankaları fiyatları yukarı itiyor
Ancak merkez bankaları para basarak sadece borsa, emlak ya da bono fiyatlarını şişirmiyor. Çılgın gibi sınırsız basılan para aynı zamanda altın, gümüş ve bitcoin fiyatlarını da yukarı doğru itiyor.
Öyle ise üretimi sınırlı olan sağlam paralar yani altın gümüş ve bitcoin de balon olmuyor mu? Üstelik borsada kurulu şirketler, tesisler, fabrikalar vs var. Emlak piyasasında da konutlar, arsalar, işyerleri ve ofisler. Gerçek ekonomiye ait bu varlıklar değer kazansın işte ne güzel. Altın ve gümüş ise sadece maden. Süs eşyası ve iletken olmanın dışında ne işe yarıyorlar? Bitcoin zaten sanal, görünmüyor bile. Bu düşünceye göre sağlam paraların borsadan çok daha fena balon olması gerekir.
Bu mantığın ıskaladığı çok önemli bir nokta var: Ekonomide en önemli unsur tarafların birbirine güvenmesidir. Her şeyin temelinde yatan bu güven unsurunu ise öncelikle para sistemi sağlar. Sizin para sisteminiz bozuksa istediğiniz kadar iyi üretim yapın, nüfusunuz çok iyi yetişmiş olsun ekonominiz yıkımdan kurtulamaz. 1929 Krizi’nde Amerika dünyanın en büyük üretim gücüydü. Ama 1913’te ABD merkez bankası FED’in kurulmasıyla para sistemi bozulmuştu.
Sağlam paralar ekonomilerin en önemli parçasıdır
Sağlam paralar üretimleri sınırlı olduğu için ve ekonomiler sürekli genişlediği için genelde devamlı yavaş yavaş değer kazanır. Üretici ve çalışan bu para ile birikim yaptığında alım gücünü korumuş olur. Yani birbirine ve sisteme güvenir. Tasarruf etmek ve doğru yatırım yapmak sağlam para sistemlerinde teşvik edilir. Sonuçta sağlam bir para sistemi aslında ekonomide fabrikalar ve binalardan bile daha önemlidir.
Tesla hisse senedinin artışı büyük olay oldu çünkü şirket yıllardır zarar ediyordu. Amerikan borsasında işlem gören şirketlerin yaklaşık %40’ı aynı durumda. Birçoğu da elde ettikleri kar ile borçlarının faizini bile çeviremiyor. Bazı yatırımcılar bu tip temel veriler olumsuzken borsanın her gün yeni rekorlar kırmasını tuhaf buluyor.Ekonomi doğru dürüst büyümezken borsa, emlak ya da bonolar neden sürekli değerlendirsin?
Sağlam paraların değer kazanmasının ise gayet mantıklı bir açıklaması var: Sağlam paralar merkez bankalarının alternatifi. Altın ve gümüş doğal, Bitcoin ise dijital bağımsız küresel merkez bankaları olarak hizmet veriyor.
Klasik merkez bankaları sürekli para basarak kendi ürettikleri para birimlerinin değerini düşürüyor. Yani bir bakıma kendi güvenilirliklerini ve piyasa değerlerini düşürüyorlar. Bu durumda klasik merkez bankalarının alternatifi olan sağlam paraların değer kazanmasından daha doğal bir şey de olamaz.
