Euro 2020’de güzel karşılaşmalar oynanıyor. Futbolseverler hızlı, bol pozisyonlu ve gollü maçlar izliyor. Elbette bu tip turnuvalarda hakemler de çok önemli. Lisedeyken yan apartmanımızda oturan ve karşılıklı top oynadığımız Cüneyt Çakır kardeşim ve yardımcı hakem arkadaşları da turnuvada Türkiye’yi başarı ile temsil ediyor.
Keyifli maçlarda hakemleri de izlerken Video Assistant Referee (VAR) teknolojisi farklı bir açıdan dikkatimi çekti. VAR futbol sahası içinde merkezi karar alma mekanizmasını değiştiriyor. Bu mekanizmayı ‘daha dağıtık’ hale getiriyor.
Elbette saha içinde birçok durumda son karar hala hakeme ait. Ancak örneğin ofsayt ve gol çizgisi kararları artık bilgisayar ölçümlü sistemlere yayılmış durumda. Ayrıca tartışmalı pozisyonlarda VAR hakemleri devreye giriyor. Gerekli anlarda orta hakemin pozisyonu tekrar farklı açılardan izlemesini sağlıyorlar. Birçok durumda orta hakem VAR incelemesine göre karar veriyor hatta önceki kararını değiştiriyor. Böylece karar alma yükü aslında tek merkezde yer alan orta hakemden birçok başka yardımcı hakeme dağıtılmış oluyor.
Neden futbolda böyle bir sisteme ihtiyaç duyuldu? Çünkü her alanda olduğu gibi merkezi sistemler sorunları tam olarak çözemiyor ve en önemlisi adaleti sağlayamıyor. Eski merkezi sistemde bütün bir maçın ve dolayısıyla bir takımın ve elbette böylece tüm bir ligin geleceğini ortada yer alan tek bir hakeme bağlamış oluyordunuz. Eğer birileri o tek kişiyi para, şantaj vs bir şekilde maçı belli bir sonuçla bitirmeye ikna etmişse, geçmiş olsun. Tuhaf tuhaf pozisyonlarda inanılmaz kararlar ve kaybolan adalet.
Elbette yeni sistem de sorunları tam olarak çözebilmiş değil. Çünkü merkezi mekanizmayı çok sınırlı bir biçimde dağıtık hale getirdi. Ancak eğilim önemli. Tamamen merkezi bir sistemin sorunlara çözüm olmadığı anlaşılınca daha dağıtık bir yapıya geçildi. Büyük olasılıkla bu dağıtık yapı eğilimi artarak devam edecektir.
Aynı durum habercilikte gerçekleşti. Sosyal medya haber üretimini merkezi olmaktan çıkarıp büyük ölçüde dağıtık hale getirdi. Bugün Twitter ve Youtube’da kullanıcıların birçok durumda gönüllü olarak bedavaya ürettiği içeriğin ne kadar büyük olduğuna dikkat edin. Artık eskiyen merkezi gazeteler, TV haber kanalları, haber ajansları hatta internet haber sitelerinin sosyal medyada üretilen haberlerin ne hızına, ne sayısına ne de çeşitliliğine erişmeleri mümkün değil. Bu durumu zaten azalan rating ve tirajlarda ve her gün gerileyen reklam gelirlerinde açıkça görüyorlar.
Eskiden haber üretmek genel yayın yönetmenlerinin emrinde olan yazar veya muhabirlerin adeta merkezi olarak gerçekleştirdikleri bir eylemdi. Ancak günümüzde her yurttaşın elinde en iyi kalitede video ve fotoğraflı haber üretebilecek cep telefonları var. Bu telefonlar artık öyle düzeye geldi ki konuşma yapan bir kişinin sesini algılayıp onu doğrudan yazıya bile dökebiliyor. Yakında muhtemelen bu araçlar yabancı dilde konuşan birinin cümlelerini de kendi dilimizde yazı halinde bize sunacak Haber üretiminin milyarlarca insan tarafından bedavaya dağıtık hale getirildiği bir dünyada yaşıyoruz artık.
Savaş bile günümüzde çok daha dağıtık şekilde yapılıyor. Devletler artık silahlı çatışmalarda sadece merkezi, büyük, çok net emir komuta zinciri altında olan ordularını kullanmıyor. Bunun yanına paralı askeri hizmet veren şirketleri, çeşitli ideolojik görüşlerle savaşan, emir konuta zinciri belirsiz silahlı grupları ve bazen de terör örgütlerini koyuyorlar. Milyonlarca dolar maliyeti olan büyük savaş uçakları yerine çok sayıda İHA ya da SiHA kullanıyorlar. Böylece tek bir jetin oluşturduğu merkez yerine birçok İHA-SİHA ile dağıtık saldırı konsepti oluşturuyorlar. Hatta yüzlerce küçük drone ile jetlerin yapabileceğinden çok daha hassas şekilde sürü saldırıları gerçekleştiriyorlar.
Blockzincir teknolojisinin henüz tam kullanılmadığı alanlar dahi giderek merkeziyetsiz ve dağıtık hale geliyor. Blockchain teknolojisi ile çalışan Bitcoin vb. araçlar ise parayı, finansı, bankacılığı ve sigortacılığı dağıtık hale getirmeye başladı. Bu süreç yakında büyük olasılıkla hızla tüm diğer sektörlere de yayılacak. Açık bir şekilde dünyada her şey hızla dağıtık hale geliyor. Bunu tam olarak anladığımızda blockzincir teknolojisinin geleceğinin fiyat yükseliş ve düşüşü döngülerinin ötesinde ne kadar parlak olduğunu da kavrarız.
